Περιποίηση βρεφικού δέρματος
Για να κατανοήσουμε το πως πρέπει να περιποιούμαστε το δέρμα πρέπει να έχουμε βασικές γνώσεις για τη δομή και τη λειτουργία του.
Το δέρμα λοιπόν, αποτελείται από τρία στρώματα. Από πάνω προς τα κάτω την επιδερμίδα, το χόριο και τον υποδόριο ιστό. Το κάτω στρώμα, ο υποδόριος ιστός, αποτελείται από λίπος. Στο μεσαίο στρώμα, το χόριο, βρίσκονται αγγεία, νεύρα, οι αδένες που παράγουν τον ιδρώτα και το σμήγμα, οι θύλακοι των τριχών, και όλα αυτά μέσα σε κολλαγόνο, ελαστικές και δικτυωτές ίνες. Η επιδερμίδα δηλαδή το πάνω στρώμα αποτελείται από πέντε στιβάδες κυττάρων που συνεχώς ανανεώνονται, δηλαδή πίπτει η εξωτερική σειρά, αντικαθίσταται από την επόμενη και αυτή η ανανέωση της επιδερμίδας επιτυγχάνεται σε περίπου 28 ημέρες. Στις πάνω σειρές της επιδερμίδας, μεταξύ των κυττάρων, υπάρχουν φωσφολιπίδια. Φανταστείτε την όλη εικόνα σαν τούβλα που ενώνονται στέρεα μεταξύ τους με τσιμέντο. Επίσης τα κύτταρα ενώνονται μεταξύ τους και με συνδέσμους, τη φιλακρίνη. Αυτό ονομάζεται επιδερμιδικός φραγμός. Αν αυτός ο φραγμός πάσχει δηλαδή τα φωσφολιπίδια υπολείπονται ποιοτικά και ποσοτικά ή οι σύνδεσμοι που ενώνουν τα κερατινοκύτταρα έχουν πρόβλημα επιτρέπεται η διαδερμική απώλεια νερού. Δηλαδή το ξηρό δέρμα δεν οφείλεται στο ότι δεν παίρνουμε υγρά αλλά στο ότι χάνονται από το δέρμα. Παράλληλα όμως επιτρέπεται και η είσοδος ερεθιστικών ουσιών, αλλεργιογόνων, μικροοργανισμών από το περιβάλλον στο δέρμα. Έτσι το ξηρό δέρμα εύκολα θα ερεθιστεί και θα υπάρξει φαγούρα, θα αναπτυχθεί έκζεμα ή θα εισχωρήσουν στο δέρμα μικρόβια, ιοί ή μύκητες και θα έχουμε λοιμώξεις.
Το δέρμα είναι το μεγαλύτερο όργανο του ανθρωπίνου σώματος. Προστατεύει τα υποκείμενα όργανα, δρα όπως ήδη αναφέραμε ως φραγμός εμποδίζοντας αφενός μεν την απώλεια νερού και ηλεκτρολυτών από τους υποκείμενους ιστούς αφετέρου δε, την είσοδο βλαπτικών παραγόντων από το περιβάλλον, συμβάλλει στη θερμορύθμιση με την εφίδρωση, αγγειοδιαστολή ή αγγειοσύσπαση, συνθέτει βιταμίνη D από την πρόδρομη της ουσία με την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας, αποτελεί αισθητήριο όργανο και τέλος εκφράζει ανθρώπινα συναισθήματα (ωχρότητα του προσώπου σε φόβο και ερυθρότητα σε θυμό).
Το ph του δέρματος είναι ελαφρά όξινο (5-6). Επίσης γνωρίζουμε ότι πάνω στο δέρμα μας έχουμε τρισεκατομμύρια μικροοργανισμών, σαπρόφυτα, που συμβιώνουν μαζί μας και η παρουσία τους μας είναι απαραίτητη. Πρόκειται για το μικροβίωμα του δέρματος. Όταν το μικροβίωμα βρίσκεται σε ισορροπία εμποδίζει την ανάπτυξη παθολογικών μικροοργανισμών στο δέρμα.
Επομένως, η περιποίηση του δέρματος στοχεύει στο να διατηρούμε τη δομική και λειτουργική του ακεραιότητα, το ph του και την ισορροπία στο μικροβίωμα ώστε να έχουμε υγιή οργανισμό.
Ας απαντήσουμε λοιπόν σε ερωτήσεις:
- Πόσο συχνά πρέπει να κάνει μπάνιο το μωρό μας? Καθημερινά ή 2-3 φορές την εβδομάδα;
Όσοι υποστηρίζουν ότι δεν είναι απαραίτητο το καθημερινό μπάνιο συνιστούν πλύσιμο του προσώπου, λαιμού, χεριών και περιγεννητικής περιοχής καθημερινά , οι αγγλοσάξωνες το ονομάζουν topping and tailing και μπάνιο 2-3 φορές την εβδομάδα. Αντί λοιπόν της επιμέρους καθαριότητας γιατί να μη γίνεται το μπάνιο του μωρού μας καθημερινά;
Η θερμοκρασία του νερού εξαρτάται απο την ηλικία του μωρού. Στον πρώτο μήνα ζωής συνιστάται θερμοκρασία νερού ανάλογη με το θερμοκρασία που βρισκόταν το μωρό στη μήτρα δηλαδή 38- 39ΟC . Κάθε μήνα πρέπει να μειώνουμε τη θερμοκρασία και μετά τον 6ο μήνα είναι προτιμότερο το νερό να είναι πιο δροσερό απο τη θερμοκρασία σώματος. Το ζεστό νερό μας χαλαρώνει αλλά το δροσερό νερό είναι για υγιές δέρμα! Η επαφή με το νερό να είναι ολιγόλεπτη, 5 έως 10 λεπτά, και να χρησιμοποιείται ειδικό καθαριστικό. Το σκέτο νερό όχι μόνο δεν καθαρίζει, αλλά και διαταράσσει τον επιδερμιδικό φραγμό, ξηραίνει το δέρμα. Το ίδιο ισχύει και για το ζεστό νερό και για το μακράς διάρκειας ντους ή μπάνιο. Το σαπούνι εξ ορισμού έχει αλκαλικό ph και αλλοιώνει το ph του δέρματος. Τονίζεται όμως ότι όλα τα «παιδικά σαπούνια» κατ’ ευφημισμόν ονομάζονται σαπούνια. Πρόκειται για υποκατάστατα σαπουνιού, καθαριστικές ουσίες απαλλαγμένες από αλκάλεα και εμπλουτισμένες με ενυδατικούς παράγοντες που ταυτόχρονα καθαρίζουν το δέρμα, διατηρούν την ισορροπία του και το ενυδατώνουν. Το σκούπισμα να είναι ταμποναριστά, τα ρούχα να είναι βαμβακερά και άνετα. Να πλένονται με υγρό απορρυπαντικό, εκτός εάν πλένονται σε θερμοκρασία 60 βαθμών ή μεγαλύτερη, οπότε η σκόνη απορρυπαντικό καταστρέφεται πλήρως. Η φιλοσοφία του μαλακτικού είναι ότι μένει στις ίνες των ρούχων και τα μαλακώνει, επομένως στο βρέφος με το ευαίσθητο δέρμα καλύτερα να αποφεύγεται.
- Να κάνουμε μασάζ στο μωρό;
Το μασάζ βοηθά το μωρό αμέσως μετά το μπάνιο του, να χαλαρώσει και να κοιμηθεί. Για να γίνει σωστό μασάζ χρησιμοποιούμε στα δάκτυλα μας κρέμα ή λάδι για να γλιστρούν εύκολα. Ξεκινάμε από το πρόσωπο προχωρούμε στο κορμάκι του (το στήθος την κοιλιά, την πλάτη ), τα χέρια και τα πόδια. Το μασάζ συνιστάται μετά τον πρώτο μήνα της ζωής.
- Είναι απαραίτητη η χρήση μαλακτικού σκευάσματος στο μαλακό δέρμα του μωρού;
Εάν το δέρμα είναι μαλακό δεν είναι τόσο απαραίτητη. Εάν όμως υπάρχει ίχνος ξηροδερμίας είναι επιβεβλημένη γιατί διορθώνει τον επιδερμιδικό φραγμό που πάσχει. Η ενυδάτωση πρέπει να γίνεται τόσο συχνά ώστε να έχουμε μαλακό δέρμα. Ο τύπος του μαλακτικού σκεύασματος που χρησιμοποιούμε, δηλαδή πόσο πυκνόρευστο είναι, εξαρτάται απο το βαθμό της ξηροδερμίας, την εντόπιση και την εποχή. Δηλαδή όταν το δέρμα είναι πολύ ξηρό θα χρησιμοποιήσουμε παχύρευστο σκεύασμα (baume), ενώ όταν η ξηροδερμία είναι ήπια ένα γαλάκτωμα.
- Πως περιποιούμαστε την περιοχή της πάνας;
Εάν το μωρό λερωθεί με κακά γίνεται άμεση αλλαγή. Διαφορετικά, περίπου κάθε τρεις ώρες δεδομένου ότι οι σημερινές πάνες είναι υπεραπορροφητικές, δηλαδή τα ούρα προσροφώνται σε κατώτερα στρώματα της πάνας ενώ η επιφάνεια παραμένει σχετικά στεγνή. Το μωρό θα μπαίνει κάτω απο τη βρύση με το νερό και το καθαριστικό του. Είναι προτιμότερο τα μωρομάντηλα να χρησιμοποιούνται μόνο όταν βρισκόμαστε εκτός σπιτιού. Το σκούπισμα να γίνεται ταμποναριστά και προσεκτικά ώστε το δέρμα να είναι τελείως στεγνό και πάντα να μπαίνει αλοιφή απόφραξης κυρίως στο δακτύλιο, βουβωνικές πτυχές και εφήβαιο. Στόχος είναι να αποτρέπεται η επαφή του δέρματος με τα κόπρανα και τα ούρα του μωρού που θα το ερεθίσουν.
- Τι μέτρα αντηλιακής προστασίας πρέπει να λαμβάνονται;
Ένα μεγάλο κεφάλαιο που πρέπει να κατανοήσουμε έγκαιρα, απο τη βρεφική ηλικία των παιδιών μας, είναι η προστασία απο τον ήλιο. Γνωρίζουμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει η τρύπα του όζοντος. Όταν λέμε τρύπα του όζοντος εννούμε τη μείωση της στιβάδας του ολικού όζοντος στη στρατόσφαιρα που απορροφά την υπεριώδη ακτινοβολία. Εχει υπολογισθεί ότι κάθε δέκα χρόνια μειώνεται το όζον της στρατόσφαιρας κατά 5% και αντίστοιχα αυξάνεται η υπεριώδης ακτινοβολία που φθάνει στη γή κατά 10%.
Η υπέρμετρη έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει άμεσα έγκαυμα, προοδευτικά δε καταστροφή του κολλαγόνου και της ελαστίνης που εκδηλώνεται ως πρόωρη γήρανση του δέρματος, κυρίως όμως μπορεί να προκαλέσει αλλοιώσεις στο DNA των δερματικών κυττάρων που αργότερα καταλήγει σε κακοήθεια.
Σημειώνεται ότι η κακή επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας δεν αφορά μόνο στο δέρμα αλλά και στα μάτια με πρώιμη εκδήλωση καταρράκτη, αμφιβληστροειδοπάθειας και καρκίνου.
Ο καρκίνος στο δέρμα διακρίνεται σε επιθηλιώματα (ακανθοκυτταρικό, βασικοκυτταρικό) και μελάνωμα.
Το μελάνωμα είναι απο τους χειρότερους καρκίνους που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Ενώ το 1930 η δια βίου πιθανότητα ανάπτυξης μελανώματος ήταν 1:1500 πρόσφατη μελέτη (2021) έδειξε ότι η πιθανότητα στους άνδρες είναι 1:37 και στις γυναίκες 1:56 είναι δε ο πρώτος σε συχνότητα καρκίνος στις ηλικίες 25-29 χρονών.
Ενώ τα επιθηλιώματα σχετίζονται με χρόνια έκθεση στον ήλιο, το μελάνωμα σχετίζεται με τον αριθμό των ηλιακών εγκαυμάτων που θα υποστεί κάποιος στην παιδική ηλικία και τη διαλείπουσα έκθεση στον ήλιο. Δηλαδή ο ψαράς που εκτίθεται καθημερινά στον ήλιο κινδυνεύει απο επιθηλίωμα αντίθετα εμείς που θα εκτεθούμε 15 ημέρες στις καλοκαιρινές μας διακοπές χωρίς φειδώ στον ήλιο κινδυνεύουμε απο μελάνωμα.
Το δέρμα διαθέτει φυσικούς μηχανισμούς άμυνας απέναντι στον ήλιο. Συνθέτει τη μελανίνη γι΄αυτό μαυρίζουμε προοδευτικά και προκαλεί πάχυνση της επιδερμίδας, όμως οι μηχανισμοί αυτοί δεν είναι επαρκείς και χρειάζεται ηλιοπροστασία.
Ο βαθμός ηλιοπροστασίας εξαρτάται απο το φωτότυπο του δέρματος, τον αριθμό μελανοκυτταρικών και δυσπλαστικών σπίλων που έχουμε στο δέρμα μας (ελιές) και το ιστορικό μελανώματος στην οικογένεια.
Οι περισσότεροι έχουμε φωτότυπο ΙΙΙ δηλαδή μαυρίζουμε σταδιακά και μπορεί να πάθουμε έγκαυμα. Τονίζεται όμως ότι τα παιδιά ανεξάρτητα χρώματος τα αντιμετωπίζουμε ως φωτότυπο Ι. Δηλαδή ότι έχουν κόκκινα μαλιά, ανοικτόχρωμα μάτια και δέρμα, φακίδες, δεν μαυρίζουν ποτέ και καίγονται πολύ εύκολα!
Αντηλιακή προστασία
Α. Συνιστάται τα νεογνά και βρέφη < 6 μηνών να μην εκτίθενται άμεσα στην ηλιακή ακτιβολία . Σύμφωνα με την Αμερικανική Παιδοδερματολογική και Παιδιατρική Εταιρεία τα αντηλιακά δεν συνιστώνται σε αυτή την ηλικία εκτός απο ειδικές περιπτώσεις που θα τις κρίνει ο παιδίατρος του μωρού. Εάν τύχει και εκτεθούν τα μωρά αυτά στον ήλιο να έχουν κατάλληλη ενδυμασία (ρούχα με πυκνή ύφανση και πλατύγυρο καπέλλο).
Β. Σε μωρά μεγαλύτερα >6 μηνών συνιστάται απο Μάιο έως Οκτώβριο αποφυγή έκθεσης στον ήλιο μεταξύ 11πμ - 3μμ ενώ στις επιτρεπτές ώρες κατάλληλη ενδυμασία (ρούχα πυκνής ύφανσης, πλατύγυρο καπέλο), γυαλιά ηλίου και αντηλιακό με δείκτη προστασίας τουλάχιστον 30 για τα ακάλυπτα μέρη του σώματος.
Αποφεύγεται η έκθεση στον ήλιο 11πμ - 3μμ γιατί αυτή τη χρονική περίοδο οι υπεριώδεις ακτίνες φτάνουν στη γη κάθετα. Σημειώνεται ότι νωρίς το πρωί και αργά το απόγευμα η ένταση τους είναι κατά 75% λιγότερη από ότι το μεσημέρι. Επίσης τονίζεται ότι σε συννεφιασμένη καλοκαιρινή μέρα οι υπεριώδεις ακτίνες φτάνουν στη γη κατά 80%. Δηλαδή... το σύννεφο δεν προστατεύει!!
Όταν λέμε δείκτης προστασίας 30 (SPF30) σημαίνει ότι το άτομο μπορεί να παραμείνει στον ήλιο 30 φορές περισσότερο για να παρουσιάσει ελάχιστο ερύθημα στο δέρμα σε σχέση με το αν δεν χρησιμοποιούσε το συγκεκριμένο αντηλιακό. Τα αντηλιακά μπορεί να είναι από φυσικά φίλτρα ( TiO2, ZnO) που αντανακλούν την υπεριώδη ακτινοβολία, χημικά φίλτρα (π.χ. avobenzone) που την προσροφούν, και μεικτά. Στα βρέφη συνιστώνται αντηλιακά μόνο απο φυσικά φίλτρα. Ονομάζονται sunblocks ή minerale. Να εφαρμόζονται στο δέρμα περίπου μισή ώρα πριν απο την έκθεση στον ήλιο.
Τα αντηλιακά μαγιό τα συνιστώ ανεπιφύλακτα. Παρέχουν πλήρη προστασία απο τον ήλιο και περιορίζεται το αντηλιακό στα ακάλυπτα μέρη του σώματος.
Τα γυαλιά ηλίου βρεφών πρέπει να προστατεύουν 100% έναντι της UVA & UVB ακτινοβολίας, να καλύπτουν τα φρύδια και μέρος από τα μάγουλα, να έχουν εύκαπτους βραχίονες, να στηρίζονται στο κεφαλάκι του μωρού με στερεωτική ταινία, οι δε φακοί να είναι πλαστικοί / polycarbonate.
Σημειώνεται ότι τα μέτρα ηλιοπροστασίας πρέπει να τηρούνται σε ειδικές περιπτώσεις και το χειμώνα π.χ. στα χιόνια δεδομένου ότι οι ηλιακές ακτίνες αντανακλώνται στο χιόνι κατά 80-85%.
Συμπερασματικά μιλώντας για περιποίηση δέρματος στον πρώτο χρόνο ζωής έχει μεγάλη σημασία να κατανοήσουμε την ανατομία και τις λειτουργίες του δέρματος ώστε να γίνεται σωστή περιποίηση, να λαμβάνονται σωστά μέτρα προστασίας από τον ήλιο και βέβαια τα μέτρα αυτά να τα εφαρμόζει όλη η οικογένεια.
